دتکتور اعلام حریق یک یا چند محصول و یا پدیده‌های ناشی از آتش مانند دود، گرما، اشعه مادون قرمز، نور فرابنفش یا گاز را تشخیص داده و زنگ هشدار را مستقیماً یا با ارسال سیگنال به کنترل پنل مرکزی سیستم به صدا درمی‌آورد. در خانه‌ها، دتکتورهای اعلام حریق مانند دتکتور دودی اغلب به شکل دستگاه‌های مستقل کاربرد دارند. اما در ساختمان‌های غیرخانگی، تشخیص حریق معمولاً به شکل سیستم اعلام حریق است. از جمله انواع رایج دتکتور اعلام حریق، می‌توانیم دتکتور دودی، دتکتور حرارتی، دتکتور شعله‌ای و دتکتور گازی را نام ببریم.
دتکتور اعلام حریق چیست؟
دتکتور اعلام حریق وسیله‌ای است که وجود آتش را تشخیص داده و افراد حاضر در محل را مطلع می‌سازد. این کار را می‌توان به چند روش انجام داد، مثلاً دتکتورهای دودی از حسگرهای نوری یا الکتروشیمیایی برای تشخیص دود استفاده می‌کنند یا دتکتورهای گازی از سلول‌های الکتروشیمیایی یا سنسور کاتالیزوری برای تشخیص گازهای قابل احتراق در هوا بهره می‌برند.
بسته به نوع محیط کاربری، از انواع مختلف دتکتور اعلام حریق یا ترکیبی از آن‌ها استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، چنانکه اشاره شد، معمولاً در محیط‌های خانگی از دتکتورهای دودی به عنوان یک دستگاه مستقل برای اعلام حریق استفاده می‌کنند. این در حالی است که در محیط‌های صنعتی مانند کارخانجات ممکن است لازم باشد که دتکتورهای حرارتی در کنار آشکارسازهای دودی هم نصب شوند.
انواع دتکتور اعلام حریق
- دتکتور دودی
- دتکتور حرارتی
- دتکتور شعله‌ای
- دتکتور گازی
دتکتور اعلام حریق دودی
- دتکتور دودی اپتیکال
- دتکتور دودی بیم دتکتور
- دتکتور دودی یونیزاسیون
- دتکتور دودی مکشی
دتکتورهای دود اپتیکال یا فتوالکتریک از مکانیسم پراکندگی نور برای تشخیص دود در فضا استفاده می‌کنند. هنگامی که دود وارد محفظه آشکارساز می‌شود، دیودهای ساطع‌کننده نور (LED)، نور منعکس‌شده را به الکتریسیته تبدیل کرده و از ولتاژ تولیدشده برای تعیین وجود دود در محل محافظت‌شده استفاده می‌کنند.
دتکتورهای دود بیم دتکتور یا دتکتور دودی لیزری از یک گیرنده و فرستنده تشکیل می‌شوند و برای محل‌های مرتفع گزینه مناسبی هستند. فرستنده به طور پیوسته نور مادون قرمز را به گیرنده ارسال می‌کند. چنانچه وجود دود مانع از رسیدن نور به گیرنده شود یا مقدار آن تغییر پیدا کند، حسگر این تغییر را به عنوان نشانه احتمال وقوع حریق شناسایی می‌کند.
همانطور که از نام آن می‌توان حدس زد، دتکتورهای دودی یونیزاسیون با اندازه‌گیری سطوح یون در هوای اطراف کار می‌کنند. آشکارسازهای یونیزاسیون در محیط‌هایی که انتظار نمی‌رود دود زیادی وجود داشته باشد، پرکاربرد هستند، مانند انبارهای ذخیره‌سازی مواد شیمیایی. در حال حاضر، به دلیل محدودیت‌های زیست محیطی، تمایل زیادی به جایگزینی این دتکتورها برای مدیریت ویژه پسماند مواد رادیواکتیو وجود دارد.
دتکتورهای دودی مکشی ASD در کنار تشخیص سریع، حساسیت بالایی دارند و می‌توانند مناطق و حجم زیادی را پوشش دهند. اصل کارکرد آن مکش هوا از ناحیه حفاظت‌شده از طریق منافذ مدرج در سیستم لوله‌کشی است تا به محفظه دتکتور برسد. این هوابه صورت پیوسته آنالیز می‌شود. در صورت تشخیص دود، بسته به نوع فناوری موجود، سیگنال هشدار به پنل مرکزی سیستم اعلام حریق ارسال می‌شود.
دتکتور اعلام حریق حرارتی
- دتکتور حرارتی با دمای ثابت
- دتکتور حرارتی با نرخ افزایشی
دتکتورهای اعلام حریق حرارتی ثابت پرکاربردترین نوع دتکتور هستند. یک آلیاژ یوتکتیک در داخل این دتکتورها وجود دارد که در صورت فراتر رفتن دما از یک حد معین، از حالت جامد به مایع تبدیل شده و زنگ هشدار را به صدا درمی‌آورد. دتکتورهای حرارتی با دمای ثابت به ویژه در مکان‌هایی مانند آشپزخانه‌های صنعتی که دمای بالایی در طول فعالیت‌های معمولی ایجاد می‌شود، کاربرد دارند.
دتکتورهای حرارتی با نرخ افزایشی، چنانچه دما به سرعت افزایش پیدا کند، فعال می‌شوند. این نوع دکتور اعلام حریق حرارتی قابلیت کارکرد در آستانه دمای پایین‌تری را دارد. ترموکوپل یا ترمیستور مورد استفاده در دتکتورهای حرارتی افزایشی یک قطعه نیمه هادی است که مقاومت الکتریکی آن با دما تغییر می‌کند. افزایش ناگهانی دما باعث تغییر در ولتاژ اندازه‌گیری‌شده توسط مدار دتکتور می‌شود که نهایتاً، سیگنال هشدار را فعال می‌کند.
دتکتور اعلام حریق شعله‌ای
- دتکتور شعله‌ای مادون قرمز
- دتکتور شعله‌ای فرابنفش
- دتکتور شعله‌ای ترکیبی
دتکتور اعلام حریق شعله‌ای مادون قرمز دستگاهی است که تشعشعات مادون قرمز (گرما) ساطع‌شده از شعله‌های آتش را تشخیص می‌دهد. آشکارساز شعله مادون قرمز دارای یک عنصر حسگر تابشی است که اشعه‌های مادون قرمز را به سیگنال‌های خروجی الکتریکی تبدیل می‌کند. گازهای داغ حاصل از شعله، الگوهای منحصربه‌فردی را در طول موج IR ایجاد می‌کنند که حسگر دتکتور می‌تواند آن‌ها را ثبت کند.
دتکتورهای شعله‌ای فرابنفش از ترکیبی از حسگرهای نوری، فیلترها و فتودتکتورها برای تشخیص نور فرابنفش ساطع‌شده از شعله استفاده می‌کنند. دتکتور اعلام حریق شعله‌ای فرابنفش می‌تواند در عرض ۳-۴ میلی‌ثانیه آتش را تشخیص دهد، اما برای به حداقل رساندن هشدارهای کاذب، با تأخیر زمانی ۲-۳ ثانیه‌ای عمل می‌کند. دتکتورهای فرابفنش معمولاً در محدوده طول موج کوتاه‌تر از ۳۰۰ نانومتر عمل می‌کنند.
دتکتورهای شعله‌ای ترکیبی از فناوری مادون قرمز IR و فرابنفش UV به صورت همزمان برای تشخیص شعله به عنوان نشانه‌ای از احتمال شروع حریق استفاده می‌کنند. دتکتورهای شعله ترکیبی به دتکتور دوگانه نیز معروف هستند و با توجه به ادغام فناوری IR و UV، گزینه‌ای مناسب برای محیط‌های هم داخلی و خارجی به حساب می‌آیند.
دتکتور اعلام حریق گازی
دتکتور اعلام حریق گازی برای تشخیص وجود گازهای قابل احتراق و سمی استفاده می‌شوند. دتکتورهای گازی بیشتر کاربرد صنعتی دارند، اما امروزه استفاده از آن‌ها در محیط‌های خانگی و مسکونی نیز رواج یافته است. یک مثال خوب، دتکتور گاز مونوکسید کربن است که کاربرد گسترده‌ای در خانه‌ها دارد.
دتکتورهای گازی غلظت گازهای خاص موجود در هوا را از طریق فناوری‌های مختلف تشخیص می‌دهند. از انواع مختلف دتکتورهای گازی، می‌توان به دتکتور اعلام حریق گازی کاتالیزوری، الکتروشیمیایی، مادون قرمز و فتونیزاسیون اشاره کرد. دتکتورهای گازی را بر اساس محل نصب به دتکتور ثابت و پرتابل نیز طبقه‌بندی می‌کنند.
نکات انتخاب دتکتور اعلام حریق مناسب
از آنجایی که سیستم تشخیص حریق از انواع مختلفی از دتکتورها تشکیل می‌شود، انتخاب صحیح مناسب‌ترین نوع دتکتور اعلام حریق به منطقه‌ای که باید محافظت شود و نوع خطرات موجود بستگی دارد. قبل از اجرای سیستم‌های اعلام حریق و نصب دتکتورها، باید ویژگی‌های خاص منطقه تحت حفاظت را در نظر بگیریم، از جمله:
- مقررات آتش‌نشانی
- مساحت منطقه
- هدف از نصب دتکتورهای اعلام حریق چیست؟
- چه خطراتی محیط تحت حفاظت را تهدید می‌کنند؟
- سطح ریسک
- آتش‌سوزی چه پیامدهایی می‌تواند در پی داشته باشد؟
- بودجه
تغذیه و سیم‌کشی دتکتور اعلام حریق
تغذیه دتکتورهای اعلام حریق معمولاً با ولتاژ ۲۴ ولت جریان مستقیم انجام می‌شود، اما بعضاً از ولتاژ ۱۲ یا ۴۸ ولت مستقیم نیز استفاده می‌شود. دتکتورهای اعلام حریق با جریان متناوب معمولاً ۲۲۰ ولت تغذیه می‌شوند. جریان عبوری از دتکتورها که معمولاً از چند میلی‌آمپر فراتر نمی‌رود، هنگام حریق افزایش می‌یابد.
سیم‌کشی دتکتورهای اعلام حریق به شکل موازی انجام می‌شود و دتکتورها بایستی به صورت پشت سر هم قرار بگیرند. به عبارت دیگر، هیچ انشعابی نباید در مدار وجود داشته باشد. بر اساس استاندارد BS، حداکثر تعداد دتکتورها در هر زون باید ۳۲ عدد باشد.
نکات نصب دتکتور اعلام حریق
دتکتورهای اعلام حریق، بسته به نوع آن، دارای شرایط نصب متفاوتی هستند، اما به طور کلی، نکات نصب دتکتور اعلام حریق به شرح ذیل است:
- دتکتورهای اعلام حریق بایستی به صورت مستقل و در محلی در دسترس نصب شوند.
- دتکتورها باید در معرض دید نصب شوند.
- از نصب دتکتورها روی سقف کاذب باید خودداری کرد.
- برای تعیین تعداد دقیق دتکتورها و فاصله نصب، باید به کاتالوگ شرکت سازنده رجوع کنید.
- دتکتورها باید در فاصله بیش از یک متری از راه‌های خروج هوا نصب گردند.
- هر دو طرف قسمت‌های پارتیشن‌بندی‌شده باید یک فضای جداگانه برای نصب دتکتور در نظر گرفته شوند.
- فاصله دتکتورهای اعلام حریق از درب آسانسور بایستی حداکثر یک متر و نیم باشد.
- در مکان‌های با ریسک بالای آتش‌سوزی مانند آشپزخانه، فاصله نصب دتکتور دایره‌ای به شعاع ۵ متر و ۳۰ سانتی‌متر است.